Türk şair, oyun muharriri, romancı ve anı muharriri Nazım Hikmet, tam ismi ile Nazım Hikmet Ran kominist edebiyatın romantik temsilcisidir. Geniş şiir arşivi, tekraren tutuklanması ve sürgün vakitleri ile romanlara bahis olacak bir hayat sürmüştür. En sevilen dizelerin sahibi Nazım Hikmet, periyodun hükumeti tarafından bir mühlet yasaklanmıştır. İsminin dahi anılamadığı devirde yasaklı olan yapıtlarını Orhan Selim, Ahmet Oğuz, Mümtaz Osman ve Ercüment Er rumuzları ile yayınlamıştır. Türk edebiyatçılarının milletlerarası üne kavuşmuş sayılı isimlerinden olan Nazım’ın yapıtları elliden fazla lisana çevrilmiştir. Memleket hasreti ile uzun yıllar geçiren Nazım Hikmet’in hayatının bir kısmı türlü hapishanelerde geçmiş, yasaklanmış ve vatandaşlıktan çıkarılmıştır. Mezarı Moskova’da bulunan şair, vefatından yıllar sonra 5 Ocak 2009 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile yine Türk vatandaşı olmuştur. Pekala, edebi şahsiyeti kadar toplumsal ve siyasi hayatı ile de dikkatleri üzerinde çeken Nazım Hikmet Ran kimdir? İşte, büyük şair Nazım Hikmet’in ömrü, yapıtları ve hakkında merak edilenler…
NAZIM HİKMET RAN KİMDİR?
15 Ocak 1902 tarihinde Selanik’te dünyaya gelen Nazım Hikmet’in annesi Matbuat Umum müdürlüğü ve Hamburg Şehbenderliği yapmış olan Hikmet Bey, annesi Ayşe Celile Hanım’dır. Eğitimli ve üst katmana mensup bir aileye sahip olan Nazım Hikmet’e nazaran babası bir Türk ve annesi Alman, Polonyalı, Gürcü, Çerkez ve Fransız kökenli idi. Birinci şiiri Feryad-ı Vatan’ı 3 Temmuz 1913’te yazdı. Tekrar 1913 yılında Mekteb-i Sultani’de ortaokula başlamıştır. Daha sonra bahriyeliler için yazdığı bir şiirinin çok beğenilmesi ile Bahriye Mektebi’ne kaydoldu. 1918 yılında Heybeliada Bahriye Mektebi’nden mezun oldu. Mezun olduğunda devrin okul gemisi Hamidiye gemisine güverte stajyer subayı olarak atandı. 17 Mayıs 1921’de çoka kaçan halleri bulunduğundan ordu ile ilişiği kesildi
Nazım’ın şiir dünyası…
İlk şiirini daha 11 yaşında iken kaleme alan Nazım’ın gençlik periyodu şiirlerinde tercih ettiği vezin hece oldu. Bahriye Mektebi’nden öğretmeni olan Yahya Kemal Beyatlı’ya hayrandı. Yazdığı şiirleri gösterip tenkitlerini alıyordu. 1920’de Alemdar Gazetesi’nin düzenlediği yarışta birincilik kazandı. Hece ile yazsa da hem üslup hem de içerik istikametinden periyodun şiir anlayışından ayrışıyordu.
Arayışta olduğu yıllarda şiirinin muhtevasını değiştiren yegane öge Sovyetler Birliğinde yaşadığı izlenimler oldu. Bu devirlerde Mayakovski ve Fütürizm akımını benimseyen genç şairlerle hemhaldi. Bu da şiirinde vokal ögelerin ön plana çıktığı özgür ölçüyü benimsemesine neden oldu. Bu yıllarda yazdığı şiirlerden kimileri 1923’te Yeni Hayat, Aydınlık üzere mecmualarda yayınlandı.
Sayısız eser verdi…
1924’te ilk şiir kitabı, “28 Kanunisani” yayımlandı. Tıpkı vakitte sahneye de aktarıldı. 1928’de Bakü’de “Güneşi İçenlerin Türküsü” basıldı. İstanbul’da Zekeriya Sertel’in yayınladığı “Resimli Ay” mecmuasının müellifleri ortasına katıldı. 1929’da “Putları Yıkıyoruz” başlığıyla bir yazı hazırlayıp Abdülhak Hamid Tarhan, Mehmet Emin Yurdakul üzere periyodun tesirli şairlerine yönettiği hücumlar büyük ilgi gördü.
“1929’da “835 Satır”, “Jokond ile Sİ-YA-U”, sonraki yıl “Varan 3+1+1=1” kitapları yayınlandı. 1930’da “Salkımsöğüt” ile “Bahri Hazer” şiirlerini Columbia firmasının teşebbüsüyle plağa okudu. Plak halktan büyük ilgi görünce hakkında şiir kitapları nedeniyle dava açıldı. 1932’de “Benerci Kendini Niye Öldürdü” ile “Gece Gelen Telgraf” kitapları basıldı. 1932’de “Kafatası”, 1933’te “Bir Meyyit Evi” isimli oyunları İstanbul Kent Tiyatrosu’nda sahnelendi.
1935’de Piraye Altınoğlu ile evlendi. Akşam gazetesinde “Orhan Selim” takma ismiyle fıkralar yazmaya başladı. Yeniden farklı isimlerle romanlar, oyunlar, operetler yazdı. 1935’te “Taranta Babu’ya Mektuplar” kitabı yayınlandı. “Unutulan Adam” oyunu kent tiyatrolarında sahneye kondu. “Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedrettin Destanı” kitabı 1936’da yayınlandı.
Yaşamında sayısız eser veren Nazım’ın vefatının akabinde 2008 yılının birinci günlerinde, eşi Piraye’nin torunu Kenan Bengü tarafından Piraye’nin evrakları ortasında “Dört Güvercin” isminde bir şiiri ve üç adet tamamlanmamış roman taslağı bulundu.
Şiirleri birçok defa bestelendi…
Ünlü sanatkarlar tarafından bestelenen şiirlerinden oluşan müzikler en az onun dizeleri kadar lisanlara pelesenk oldu. Yapıtlarını besteleyen sanatkarlar ortasında Fikret Kızılok, Cem Karaca, Fuat Latife, Küme Yorum, Ezginin Günlüğü, Zülfü Livaneli, Manos Loizos üzere isimler vardı. Nazım’ın şiirlerinden oluşan bestelerin yer aldığı çalışmalar;
– 1979 “Güzel Günler Göreceğiz” Ünol Büyükgönenç
– “Salkım söğüt” isimli şiiri Ethem Onur Bilgiç’in 2014 tarihli animasyon filmi
– 2002 Nazım Hikmet yılı için, “Şarkılarda Nâzım Hikmet” Suat Özönder
Fırtınalarla dolu hayatı: davalar, sürgün, vatandaşlıktan çıkarılması…
Genç yaşında vermeye başladığı yapıtları vefatına kadar başını birçok kaygıya sokacaktı. 1925 yılından vefatına kadar birçok sefer davası görülen mahpusa atılan ve sürgün edilen Nazım, bir insanın başına gelebilecek en makûs durumu yaşadı ve vatandaşlıktan çıkarıldı. 1938 yılında orduyu ayaklanmaya kışkırtmak hatasından 28 yıl 4 ay mahpus cezasında çarptırıldı. 12 yılı aşkın tutukluluğu döneminde İstanbul, Ankara, Çankırı ve Bursa cezaevlerinde yattı.
1950 yılında bir af kanunuyla salıverildi. Lakin daima izlendiği ve çürüğe ayrıldığı halde 48 yaşında tekrar askerlik yapmaya çağrılması ve öldürüleceği yolundaki duyumlar üzerine yurtdışına kaçtı. Bundan bir yıl sonra 17 Haziran 1951 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile vatandaşlıktan çıkarıldı. Akabinde büyük dedesi Mustafa Celaleddin Paşa (Konstantin Borzecki)’nın memleketi olan Polonya’nın vatandaşlığına geçerek Borzecki soyadını aldı.
Yurt dışında faaliyetlerine devam eden Hikmet, Moskova’da yaşadığı dönemde Bulgaristan, Macaristan, Fransa, Küba, Mısır üzere Dünya memleketlerini dolaştı. Savaş ve emperyalizm tersi konferanslar, radyo programları düzenledi.
Rüzgara karşı yürüyen adam kalbine yenik düşer…
1963 yılının 3 Haziran sabahında gazetesini almak için apartman kapısına yürürken 61 yaşında kalbine yenik düşmüştü. Ünlü Novodeviçi Mezarlığı’na defnedilen Nazım’ın ölümünün ardından, Sovyet Yazarlar Birliği salonunda yapılan merasime yerli yabancı yüzlerce sanatçı iştirak etmiş ve merasim siyah beyaz olarak kaydedilmiştir. Mezarı başında şiirlerinden birinde meşhur olan rüzgara karşı yürüyen adam figürü işlenmiş mezar taşı bulunmaktadır.
Vefatının akabinde tekrar Türk vatandaşı olması…
2009 yılının 5 Ocak Günü “Nâzım Hikmet Ran’ın Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkartılmasına ilişkin Bakanlar Kurulu kararının yürürlükten kaldırılmasına ait önerge” Bakanlar Heyeti’nde imzaya açıldı. Nâzım Hikmet Ran’a yine Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığının iade edilmesine ait bir kararname hazırladıklarını ve bu teklifin imzaya açıldığını söz eden Hükümet Sözcüsü Cemil Çiçek, 1951 yılında vatandaşlıktan çıkartılan Ran’ın tekrar Türk vatandaşı olmasına ait teklifin Bakanlar Konseyi’nce oylanarak kabul edildiğini söyledi. Bakanlar Şurası’nın 05.01.2009 tarihinde aldığı bu karar, 10.01.2009 tarihinde Resmî Gazete’de yayınlandı ve Nâzım Hikmet Ran, 58 yıl sonra tekrar Türk vatandaşı oldu.
ESERLERİ:
Ölümünden evvel yayımlananlar
Dağların Havası (Osmanlıca, 1925)
Güneşi İçenlerin Türküsü (1928)
835 Satır (1929)
Jokond ile Si-Ya-U (1929)
Varan 3 (1930)
1 + 1 = 1 (1930)
Sesini Kaybeden Kent (1931)
Gece Gelen Telgraf (1932)
Benerci Kendini Niye Öldürdü? (1932)
Bir Meyyit Konutu veyahut Merhumun Hanesi (1932)
Kafatası (1932)
Orman Cücelerinin Sergüzeşti (1932)
Unutulan Adam (1934)
Portreler (1935)
Taranta Babu’ya Mektuplar (1935)
Simavne Kadısı Oğlu Pir Bedreddin Destanı (1936)
İt Ürür Kervan Yürür (1936, Orhan Selim adıyla)
Ulusal Gurur (1936)
Sovyet Demokrasisi (1936)
Alman Faşizmi ve Irkçılığı (1936)
Kurtuluş Savaşı Destanı (1937)
Yeşil Elmalar (1938)
La Fontaine’den Masallar (1949)
Ölümünden sonra yayımlananlar
Saat 21-22 Şiirleri (1965)
Enayi (1965)
Ferhad ile Sevecen (1965)
İnek (1965)
İstasyon (1965)
Kan Konuşmaz (1965)
Şu 1941 Yılında (1965)
Yolcu (1965)
Yaşamak Hakkı (1966)
Dört Hapishaneden (1966)
Bu Bir Duştur (1966)
Ocak Başında (1966)
Rubailer (1966)
Sabahat (1966)
Yaşamak Hoş Şey Be Kardeşim (1966)
Memleketimden İnsan Görünümleri (1966-1967)
Allah Rahatlık Versin (1967)
Konutlar Yıkılınca (1967)
İnsanlık Ölmedi ya (1967)
Yusuf ile Menofis (1967)
Cezaevinden Memet Fuat’a Mektuplar (1967)
Kemal Tahir’e Mapushaneden Mektuplar (1968)
Kuvâyi Ulusala (1968)
Sevdalı Bulut (1968)
Yeni Şiirler 1951-1959 (1969)
Son Şiirleri 1959-1961 (1969)
Bursa Cezaevinden Vâ’Nû’lara Mektuplar (1970)
Birinci Şiirleri 1913-1927 (1971)
Demokles’in Kılıcı (1974)
Faşizm Sınıflar ve Emperyalizm (1975)
Nâzım ile Piraye (1975)
Aydınlıkçı Müellif Aydınlıkçı Şair (1976)
Yazılar (1976)
İvan İvanoviç Var mıydı Yok muydu? (1985)
Çeviri Öyküler (1987)
Her Şeye Karşın (1990)
Bayanların İsyanı (1990)
Kör Padişah (1990)
Tartüf-59 (1990)
Yalancı Şahit (1990)
Öyküler (1991)
Konuşmalar (1991)
Masallar (1991)
Sanat, Edebiyat, Kültür, Lisan (1991)
Yatar Bursa Kalesinde (1991)
Yazılar 1924-1934 (1991)
Yazılar 1935 (1991)
Yazılar 1936 (1991)
Yazılar 1937-1962 (1991)
Piraye’ye Mektuplar 1 (1998)
Piraye’ye Mektuplar 2 (1998)
Sanat ve Edebiyat Üstüne (1998)
Nâzım Hikmet Müzikleri (2001)
Bizim Radyoda Nâzım Hikmet (2002)
Bütün Şiirleri (2007)
Şimdi Vakit Varken Gülüm (seçme şiirler, 2008)
Öteki Defterler (2008)
Çankırıdan Piraye’ye Mektuplar (2010)
Büyük İnsanlık (kendi sesinden şiirler, 2011)
“Nâzım’ın Cep Defterlerinde Arbede, Aşk ve Şiir Notları (1937 – 1942) (2017)”
NAZIM’IN UNUTULMAZ DİZELERİ…
Seni Düşünmek
Seni düşünmek hoş şey, ümitli şey,
Dünyanın en hoş sesinden
En hoş şarkıyı dinlemek üzere birşey…
Ama artık ümit yetmiyor bana,
Ben artık müzik dinlemek değil,
Müzik söylemek istiyorum.
Seviyorum Seni
Seviyorum seni
ekmeği tuza banıp yer gibi
Geceleyin ateşler içinde uyanarak
ağzımı dayayıp musluğa su içer gibi
Ağır posta paketini
neyin nesi belirsiz
telaşlı, sevinçli, kuşkulu açar gibi
Seviyorum seni
denizi birinci sefer uçakla geçer gibi
İstanbul’da yumuşacık kararırken ortalık
içimde kımıldayan birşeyler gibi
Seviyorum seni
Yaşıyoruz çok şükür der üzere.
Hoş geldin Kadınım
Hoş geldin bayanım benim güzel geldin
yorulmuşsundur;
nasıl etsemde yıkasam ayacıklarını
ne gül suyum ne gümüş leğenim var,
susamışsındır;
buzlu şerbetim yok ki ikram edeyim
acıkmışsındır;
beyaz ketenli örtülü sofralar kuramam
memleket üzere fakirdir odam.
Hoş geldin bayanım benim güzel geldin
ayağını basdın odama
kırk yıllık beton, çayır çimen şimdi
güldün,
güller açıldı penceremin demirlerinde
ağladın,
avuçlarıma döküldü inciler
gönlüm üzere zengin
hürriyet üzere aydınlık oldu odam…
Hoş geldin bayanım benim güzel geldin.
Ceviz Ağacı
Başım köpük köpük bulut,
içim dışım deniz,
ben bir ceviz ağacıyım Gülhane parkında,
budak budak, serham serham ihtiyar bir ceviz.
Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında.
Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane parkında,
Yapraklarım suda balık üzere kıvıl kıvıl.
Yapraklarım ipek mendil üzere tiril tiril.
Koparıver, gözlerinin, gülüm, yaşını sil
Yapraklarım ellerimdir tam yüz bin elim var,
Yüz bin elle dokunurum sana, Istanbul’a.
Yapraklarım gözlerimdir.Şaşarak bakarım.
Yüz bin gözle seyrederim seni, Istanbul’u.
Yüz bin yürek üzere çarpar, çarpar yapraklarım.
Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane parkında,
Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında
Karlı Kayın Ormanında
Karlı kayın ormanında
yürüyorum geceleyin.
Efkârlıyım, efkârlıyım,
elini ver, nerde elin?
Ayışığı renginde kar,
keçe çizmelerim ağır.
İçimde çalınan ıslık
beni nereye çağırır?
Memleket mi, yıldızlar mı,
gençliğim mi daha uzak?
Kayınların arasında
bir pencere, sarı sıcak.
Ben ordan geçerken biri:
‘Amca, dese, gir içeri.’
Girip yerden selâmlasam
hane içindekileri.
Eski takvim hesabıyle
bu sabah başadı bahar.
Geri geldi Memed’ime
yolladığım oyuncaklar.
Kurulmamış zembereği
küskün duruyor kamyonet,
yüzdüremedi leğende
beyaz kotrasını Memet.
Kar tertemiz, kar kabarık,
yürüyorum yumuşacık.
Dün gece on bir buçukta
ölmüş Berut, tanışırdık.
Bende boz bir halısı var
bir de kitabı, imzalı.
Elden ele geçer kitap,
daha yüz yıl yaşar halı.
Yedi doruklu şehrimde
bıraktım gonca gülümü.
Ne mevtten korkmak ayıp,
ne de düşünmek mevti.
En acayip gücümüzdür,
kahramanlıktır yaşamak:
Öleceğimizi bilip,
öleceğimizi mutlak.
Memleket mi, daha uzak,
gençliğim mi, yıldızlar mı?
Bayramoğlu, Bayramoğlu,
mevtten öte köy var mı?
Geceleyin, karlı kayın
ormanında yürüyorum.
Karanlıkta etrafımı
gündüz üzere görüyorum.
Şimdi şurdan saptım mıydı,
şose, tirenyolu, ova.
Yirmi beş kilometreden
Piraye İçin…
Ne hoş şey hatırlamak seni;
mevt ve zafer haberleri içinden,
hapiste
ve yaşım kırkı geçmiş iken…
Ne hoş şey hatırlamak seni:
bir mavi kumaşın üstünde unutulmuş olan elin
ve saçlarında
vakur yumuşaklığı canımın içi İstanbul toprağının…
İçimde ikinci bir insan gibidir
seni sevmek saadeti…
Parmaklarının ucunda kalan kokusu sardunya yaprağının,
güneşli bir rahatlık
ve etin daveti:
kıpkızıl çizgilerle bölünmüş
sıcak
koyu bir karanlık…
Ne hoş şey hatırlamak seni,
yazmak sana dair
mahpusta sırtüstü yatıp seni düşünmek:
filanca gün, falanca yerde söylediğin kelam,
kendisi değil
edasındaki dünya…
Ne hoş şey hatırlamak seni.
Sana tahtadan bir şeyler oymalıyım yeniden:
bir çekmece
bir yüzük,
ve üç metre kadar ince ipek dokumalıyım.
Ve hemen
fırlayarak yerimden
penceremde demirlere yapışarak
hürriyetin sütbeyaz maviliğine
sana yazdıklarımı bağıra bağıra okumalıyım…
Ne hoş şey hatırlamak seni:
mevt ve zafer haberleri içinden,
hapiste
ve yaşım kırkı geçmiş iken…
