Bizans İmparatorluğu Hristiyanlığı resmi din ilan ettikten sonra dinlerine uygun ibadethaneler yapmaya başlamışlardır. Birinci Ayasofya I. Konstantinos tarafından ahşap bir yapı olarak inşa edilerek ve 15 Şubat 360 yılında açılmıştır, lakin günümüze kadar ulaşmamıştır. Çıkan isyan ve ayaklanmalarla inşa edilen birinci iki Ayasofya büyük ziyanlar görmüş ve yine inşa edilmek zorunda kalmıştır. Günümüze kadar gelen ve hala tüm haşmetiyle Sultanahmet Meydanında yer alan Ayasofya Justinionus tarafından 537 yılında inşa edilmiştir. Ayasofya bugün dahi devasa kubbesiyle Ortodoks mabetlerini en büyüğü ve değerlisidir. 360 yılından İstanbul’un fethi 1453 yılına kadar kilise olarak kullanılan yapı 1453 yılında mescide dönüştürülmüştür ve cumhuriyetin ilanına kadar cami olarak kullanılan yapı 1924 yılında alınan kararla müze haline getirilmiştir. Günümüzde hala müze hüviyetiyle ziyaretçilere açıktır.
AYASOFYA TARİHÇESİ
Bizans, I. Konstantinos tarafından düzenlenen ve 325 yılında gerçekleşen İznik Konsülü ile Hristiyanlık dinini resmen kabul etmiştir. Yeni bir dine geçerek çok ilahlı inancı bırakan Bizans kendine yeni ibadethaneler yapmaya başlamıştır. Bu ibadethanelerin en kıymetlisi ‘kutsal bilgelik’ manasına gelen Hagia Sophia’dır. Birinci Ayasofya 15 Şubat 360 yılında ahşap bir yapı olarak hayata geçmiştir. Lakin; çok uzun ömürlü olmayan bu yapı İstanbul Patriği Ionnes Khrysostomos sürgüne uğramasıyla 20 Haziran 404 yılında çıkan ayaklanmada yakılarak tahrip edilmiştir. Bu isyanın akabinde imparatorluk II. Theodisos Ayasofya’yı tekrar inşa ederek ve 10 Ekim 415 yılında tekrar hizmete sunmuştur. Lakin bu sefer de İmparator Justinionus ve eşi Theodora yüzünden 14 Ocak 532 yılından çıkan Nika ayaklanmasında yanarak yok olmuştur. Tüm bu isyanların akabinde gücünü kanıtlamak isteyen İmparator Justinianus elindeki imkanları sonuna kadar kullanarak çok büyük bir ibadethane inşa etmiştir. Bu tarihi mabedin mimarları ise Miletli İsidoros ve Aydınlı Anthemios’dur. Üretiminde yaklaşık 10.000 personel çalışmış, İmparator şahsen emekçilerin yanında olarak onları desteklemiştir. İmparatorluğun farklı mabetlerinden değişik mermer sütunlar ve materyaller getirtilmiştir. 5 yıl üzere kısa müddette tamamlanan Ayasofya 27 Aralık 537 yılında açılmıştır. Devasa kubbesi ve ihtişamıyla gören herkesi büyüleyen yapı teknik açıdan eksiklikler vardı ve bu yüzden daima olarak tamir edilmesi gerekiyordu. Halk ortasında kubbenin melekler tarafından taşındığına ve korunduğuna inanılırdı. Tarihi ehemmiyeti ile günümüze kadar gelmiş yapı her vakit en değerli sorunların gerçekleştiği yer olmuştur.
Bizans İmparatorlarının taç giyme merasimleri büyük merasimlerle gerçekleşir, dokunulmazlığından ötürü hatalılar Ayasofya’ya sığınırlardı.
Günümüzde dahi ehemmiyetini koruyan yapı, tarih boyunca türlü sebeplerden ziyanlar görmüştür. Bu ziyanların en büyüğü sarsıntılar ve sayısız sefer kuşatılan İstanbul’un hunharca yağmalanmasındır. Ayasofya’ya en büyük ziyan 1204 yılında gerçekleşen IV. Haçlı seferinde gerçekleşmiştir. İstanbul’un zenginliğinden büyülenen Latinler Müslüman topraklara yapacakları seferin güzergahını değiştirerek İstanbul’a yönelmiştir. 1204 yılından 1261 yılına kadar işgal altında tuttukları İstanbul’u hunharca yağmalayarak yüzbinlerce yapıtı Avrupa’ya kaçırmış ve gördükleri her şeyi yok etmişlerdir. Latinler İstanbul’dan çıkarken arlalarında yok olmuş virane bir kent bırakmışlardır.
Yeni bir kent fethedildiğinde o kentteki en büyük mabet fetheden ülkenin mensup olduğu dinin ibadethanesine çevrilirdi. Bu kılıç hakkı geleneğidir. Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmesinin akabinde kentin en büyük mabedi olan Ayasofya, mescide dönüştürülmüştür. Hristiyan kültürüne hakim olan II. Mehmet Ayasofya’da bulunan hiçbir mozaik yada dini figürü yok etmemiş yalnızca üzerlerini kapatarak İslam dini ritüellerine uygun hale getirmiştir. Osmanlılar Ayasofya’yı koruma edip tamir etmeseydi günümüze kadar gelmesi teknik açıdan pek de mümkün olmayacaktı.
Ayasofya’yı en ayrıntılı halde restore eden ve çökmesini önlemek için önemli çalışmalar yapan Mimar Sinan’dır. Yapıya ziyan veren etrafındaki binaları yıkarak yeni payandalar yapmıştır. Tekrar Sinan tarafından yapılan 2 minare vardır, bu minareler yapının temellerine oturtularak dayanak niteliğinde inşa edilmiştir.
AYASOFYA BÖLÜMLERİ
– II. Selim, III. Murat, III. Mehmet ve şehzadeler türbesi
– Sultan Mustafa ve Sultan İbrahim türbeleri
– Kütüphane
– Sübyan mektebi
– Muvakkithane
– Şadırvan
– Vaftizhane
– Mihrap
– Hünkar Mahfili
– Minber
– Üst galeri
–Ve günümüzde mevcut olmayan Ayasofya Medrese ve İmarethanesi
Dünyanın en kıymetli tarihi yapılarından olan Ayasofya’ya Cumhuriyetin ilan edilmesinin akabinde müzeye dönüştürülmüştür. Bugün ise bilet alarak ziyaret edilebilir.
AYASOFYA NEREDE
İstanbul/Fatih ilçesinin Sultanahmet Meydanında yer alan Ayasofya, Kabataş Tramvayıyla ulaşımı epey kolaydır. Tramvaydan Sultanahmet durağında inildiğinde tüm ihtişamıyla karşınızda kalacaktır.
