Dünya Manyetik Modelinin son güncellemesi 2015 yılında yapılmıştı ve bu güncellemenin 2020 yılına kadar problemsiz kullanılması bekleniyordu, lakin manyetik alan son vakitlerde süratli bir değişime geçti. Bu yüzden araştırmacılar güncellemeyi çabucak yapmak zorunda kaldıklarını açıkladı.
DÜNYA’NIN MANYETİK KUTUPLARI NEDİR?
Bu görünmez kuvvet, üzerinde durduğumuz yerin yaklaşık 3 bin 200 kilometre altında bulunan çekirdekte olan biten hareketlilikten kaynaklanıyor.
Yaklaşık 5 bin 700 santigrat derece sıcaklıkta çoğunlukla sıvı ve demirden oluşan çekirdek, Ay’ın hacminin üçte ikisine yakın bir hacme sahip bulunuyor. Dünyanın manyetik alanını da burası oluşturuyor. Gezegenlerin ve bilhassa dünyamızın manyetik alanlarının nasıl oluştuğu şimdi tam manasıyla açıklığa kavuşmuş olmamakla bir arada, bu bahiste birçok varsayım ortaya atıldı. Bu varsayımların en güçlüsü ise, gezegenlerin dev birer dinamo üzere davranarak kendi manyetik alanlarını oluşturdukları istikametinde kendisini gösteriyor.
DÜNYA’NIN MANYETİK KUTUPLARININ OLUŞUMUNU AÇIKLAYAN KURAM: JEODİNAMO
Jeodinamo kuramına nazaran; sıvı demirin hareketi sonucu bir elektrik akımı oluşur ve bu akım manyetik alanların oluşumuna sebebiyet verir. Yüklü metal parçacıkların manyetik alanlardan geçmesiyle, devamlı ve döngüsel bir elektrik akımı ortaya çıkar. Çekirdekteki sıvı metalin daimi hareketine bağlı olarak bir ölçü manyetik alan oluşur ve bu alan çekirdekte yeni akımlar oluşturur. Bu akımlar ise daha fazla manyetik alana sebep olarak geri beslemeli bir döngü ortaya çıkarır.
Bu döngü ise tıpkı mıknatısta bulunan manyetizma üzere davranır: İtici ve cazibeli güç.
Bu manyetizma Güney Kutbu yakınlarında Dünya’dan çıkar ve gezegeninin etrafını dolaşarak Kuzey Kutbu yakınlarından tekrar çekirdeğe döner. Coğrafik ve manyetik kutuplar birbirlerine yakın olsalar da tıpkı yerde değildir.
MANYETİK KALKAN MİSYONU GÖRÜYOR
Bizi Güneş’ten ve öbür yıldızlardan gelen ziyanlı ışınımdan koruyan en değerli kalkan, manyetik alandır. Manyetik alanın, gezegenin etrafında oluşturduğu doğal kalkana manyetosfer deniyor. Tüm gezegenler için kolay bir manyetosfer tarifi, “Bir gezegenin kendi manyetik alanının oluşturduğu, elektrik yüklü parçacıkları içeren katman” biçiminde yapılabilir. Manyetosferler, manyetik alanın yapısına bağlı olarak yaklaşık global biçimdedir.
DÜNYA’NIN MANYETİK ALANI ÇOK SÜRATLİ KAYMAYA BAŞLADI
Manyetik alan tarafından oluşan kutupsallık, üniversal bir sabit değildir. Tarih boyunca kutuplar pek çok kere yer değiştirdi, kuzey ile güney bilakis döndü. Kutuplar, yaklaşık 40 bin yıl evvel bu türlü bir teşebbüste bulunup başarısız oldu. En son yaşanan tam dönüşüm, yaklaşık 780 bin yıl evvel gerçekleşti.
Dünyamızın manyetik alanı binlerce hatta milyonlarca yıldır yaklaşık tıpkı yoğunlukta kalabilir, lakin tam olarak bilinmeyen nedenlerle vakit zaman zayıflar ve bu zayıflamanın akabinde muhtemelen birkaç bin yılda taraf değiştirir.
Dünyanın manyetik alanı son on yılda telaş verici oranlarda zayıflıyor ve bu da Dünya’nın manyetik kutbunun yer değiştirmesi üzerine tesirleri konusunda yaygın bir telaş oluşturuyor.
Colorado Boulder Üniversitesi ve Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetimi’nin (NOAA) Çevresel Bilgi Ulusal Merkezlerinde jeomanyetikçi olan Arnaud Chulliat, “Yer değiştirme arttıkça kusur daha da çok artıyor.” diyor.
KUZEY KUTBU’NDAN SİBİRYA’YA YANLIŞSIZ KAYIYOR
2018 başlarında, NOAA ve Edinburgh’daki İngiliz Jeolojik Araştırmaları’ndan araştırmacıların, Dünya Manyetik Modeli’nin seyir kusurlarının mümkün olabileceği noktaya kadar yanlış olduğunu ortaya çıkardı.
Güney Amerika’nın altındaki jeomanyetik kutup ve kuzey manyetik kutbunun hareketi daha da hızlandı. Kuzey manyetik kutbu yıllardır daima olarak Kuzey Kutbu’ndan Sibirya’ya hakikat kayıyor. Bununla birlikte, son birkaç on yılda, yılda yaklaşık 15 ila 55 kilometre ortasında bir sürat kazandı.
KUTUPLARIN YER DEĞİŞTİRMESİ DÜNYANIN MUHAFAZASINI ZAYIFLATACAK
Normal kurallarda Güneş’ten gelen materyal Dünya’ya yaklaşık 16-18 saatte ulaşıyor ve manyetosferimiz tarafından manyetopoz olarak isimlendirilen bir bölgede karşılanıyor. Dünya’nın manyetik alanı gelen malzemeyi etrafımızdan dolaşacak halde yönlendiriyor ve bizi koruyan bir kalkan üzere davranıyor. Fakat az bir ölçü materyal kutuplardan içeri girdikten sonra iyonosferde salınıyor. Kısaca savunma düzeneğimiz bu halde işliyor. Kutupların terslenmesi de uzun bir müddette gerçekleştiği için Güneş’in tesiri direkt nüfuz etmiyor, kollayıcı alan nedeniyle edemiyor.
Dünya’nın manyetik alanı gezegenimizi tehlikeli güneş ve kozmik ışınlardan dev bir kalkan üzere koruyor. Kutuplar değiştiğinde (veya değişim denemesi olduğunda) bu kalkan zayıflar. Bilim adamları bu basamakta manyetik alanın olağan gücünün onda birine kadar zayıflayabileceğini varsayım ediyor. Yer değiştirme denemesi esnasında manyetik kalkanımız yüzyıllar uzunluğu tehlikeye girebilir ve bu müddet boyunca uzaydan gelen radyasyonun gezegenimizin yüzeyine daha da yakınlaşmasına müsaade verebilir. Dünya’daki değişiklikler daha şimdiden Güney Atlantik’teki alanı zayıflattı. Bu devirde radyasyona maruz kalan uydularda ise hafıza meseleleri yaşanıyor.
Bu radyasyon şimdi yüzeye erişmiş değil. Lakin bir noktada manyetik alan gereğince azaldığında, farklı bir öykü karşımıza çıkabilir. Kozmik radyasyonun Dünya’yı nasıl etkilediği konusunda bu alanda uzman olan Boulder Üniversitesi ve Colorado Üniversitesi Atmosferik ve Uzay Fizik Laboratuvarı Yöneticisi Daniel Baker, gezegenin bir kısmının bu geri dönüşüm sırasında yaşanamaz hale gelmesinden korkuyor.
GÜNEŞ’TE YAŞANAN BİR PATLAMA KANADA’YI ELEKTRİKSİZ BIRAKMIŞTI
Güneş’in etkin olduğu yıllardan birinde, 1989’da, Güneş patlamasının tesiri Kanada’da görülmüş ve Kanada’nın bütün elektrik sistemi çökmüştü.
GEZEGENİN HAYAT DAYANAK SİSTEMİ BOZULUYOR
Bilim insanları daha evvel kutup değiştirmeleri ile kitlesel yok oluşlar üzere felaketler ortasında bir bağ kurmuyorlardı. Lakin günümüz dünyası, 780 bin yıl evvel yaşanan son tam kutup değişiminden epey farklı bir çağa girdi.
Bugün üzerinde yaklaşık 7,6 milyar kişi yaşayan dünyanın atmosferi ve okyanus kimyası 1970’lerdekinin iki katı ölçüde değişiyor, gezegenin ömür takviye sistemi bozuluyor. Büyük kentler, sanayiler ve yol şebekeleri kuruldu ve daha inançlı ömür alanlarına erişim sağlandı. Lakin bunlar yapılırken bilinen tüm çeşitlerin üçte biri yok olma tarafına itildi ve daha birçok habitat tehlikeye atıldı. Bu yıkıma bir de kozmik ve ultraviyole ışınım eklendiğinde, dünya üzerinde oluşacak yıkıcı tablo gözler önüne serilmiş oldu.
MANYETİK ALAN MÜDAFAASININ AZALMASIYLA UYDULAR VE ELEKTRİK ŞEBEKELERİ BOZULABİLİR
Güneşten gelecek ziyanlı radyoaktif parçacıklar, insan hayatının artık vazgeçilmez birer modülü olan ve sayısı gün geçtikçe artan uyduları bozabilir ya da bunlara makûs formda ziyan verebilir. Manyetik alan müdafaasının azalmasıyla uydularda meydana gelen hasarlar, elektrik şebekelerini denetim eden uydu zamanlama sistemlerini etkileyebilir.
Elektrik şebekeleri çalışmadığı vakit, cep telefonlarını, konut aletlerini ve çok daha fazla şey kullanılabilir olmaktan çıkar. Bir anda kesilen elektrikler yüzünden, hastaneler yedek güç kaynakları bulmak için uğraş edebilir ve çok sayıda ömür tehlikeye girebilir.
Bütün bunlara bağlı olarak GPS teknolojisi de tehlikeye girebilir ve bu durum, askerî operasyonlardan bireylerin yol bulma kabiliyetine kadar her şeyi etkileyebilir.
İçinde bulunulan “verilerin her şeyi yönettiği bir çağda” insanların bağlantı kurma formundan gezinme alışkanlıklarına ve hükümetlerin sürece biçimine kadar her şey, dataları gönderme ve depolama formunda yatıyor. Bu yüzden şayet uydular hasar görür yahut fonksiyonsuz hale gelirse, bilinen ömür sonsuza kadar değişebilir.
